آهن لیپوزومال، بررسی اجمالی ویژگی ها و فواید

1-مقدمه:

آهنی که وارد دستگاه گوارش می شود تقریبا بصورت کامل از دودنوم ( دوازدهه) جذب می شود و با اینکه یکی از فراوان ترین عناصر روی کره زمین است، کمبود آن در بدن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای و از دلایل اصلی ابتلا به آنمی (کم خونی) می باشد. براساس تخمین سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، حدود 29% زنان در سن باروری مبتلا به آنمی هستند. کمبود آهن،علاوه بر مادر، نوزاد را نیز تحت تاثیر قرارداده و براساس آمار  39% کودکان زیر 5 سال در کشورهای در حال توسعه دچار کم خونی هستند. بطور معمول برای پیشگیری از بروز کمبود آهن و رفع آن، از مکمل های آهن استفاده می شود. فرم های مختلف آهن مانند فروس سولفات، فروس فومارات و ... سالها در درمان آنمی ناشی از فقر آهن استفاده شده اند که علیرغم در دسترس بودن و هزینه پایین، همواره با محدودیت ها و عوارض متعددی همراه بوده اند.

"برای اطلاعات بیشتر از محصولات حاوی آهن لیپوزومال، به صفحه لیپوزوفر مراجعه کنید."

2-محدودیت های استفاده از مکمل های مرسوم:

رایج ترین مشکل این مکمل ها، بروز عوارض گوارشی مانند تهوع، نفخ، دردهای شکمی، اسهال یا یبوست است.در متاآنالیزی که توسط Tolkien و همکاراش در سال 2015 انجام شد، با بررسی 20 مطالعه بالینی،مشخص گردید که مصرف مکمل سولفات آهن باعث بروز عوارض جانبی بسیار بیشتری نسبت به گروه دارونما می گردد (P< 0.0001) که در کل باعث کاهش تحمل و پذیرش افراد برای مصرف آن می شود. علاوه بر این، تداخل با ترکیبات موجود در غذاها مانند فیتات ها و تانن ها می تواند مانع جذب آهن گردد. در هنگام مصرف مکمل های مرسوم، مدت زمان بیشتری طول می کشد تا غلظت هموگلوبین افزایش یابد، همچنین مصرف روزانه 1 تا 2 بار املاح آهن بصورت خوراکی می تواند باعث افزایش بیان پروتئین هپسیدین (Hepcidin) به مدت 24 ساعت گردد که منجر به کاهش جذب آهن در روز بعد می گردد.این مشکل را می توان با افزایش دوز آهن برطرف کرد، هرچند براساس مطالعه ای که در سال 2015 توسط Moretti و همکارانش انجام شد، افزایش دوز مصرفی آهن تا 6 برابر، تنها توانست 3 برابر جذب آهن را افزایش دهد. با وجود چنین مشکلاتی، استفاده از آهن لیپوزومال در رفع کمبود آهن و درمان آنمی ناشی از فقر آهن بسیار منطقی به نظر می رسد.

3-آهن لیپوزومال:

لیپوزوم ها یکی از موثرترین سیستم های حامل دارو هستند که پتانسیل انتقال مواد مختلف درمانی را به اهداف خاص مولکولی دارند و سازگاری زیستی بالا و زیست تخریب پذیری این ترکیبات، از ویژگی های مثبت آن ها برای استفاده در داروسازی می باشد.

3-1- جزئیات تکنولوژی لیپوزومال:

در طی تولید آهن لیپوزومال، از دو فرآیند میکرونیزاسیون (Micronization) و ریزکپسوله کردن ( Microencapsulation) استفاده می شود.

میکرونیزاسیون: که شامل کاهش اندازه ذرات بوده و باعث بهبود انحلال پذیری آهن و افزایش فراهمی زیستی داروهایی می گردد که انحلال ضعیفی در محیط های آبی دارند.

میکروانکپسولاسیون: که شامل کپسوله کردن آهن میکرونیزه به وسیله یک غشای دولایه لیپیدی است. لیپوزوم تشکیل شده در این مرحله، دارای یک غشای خارجی دو لایه و یک بخش داخلی در مرکز است که آهن در آن قرار دارد.لایه فسفولیپید خارجی از آهن در برابر مواردی نظیر خطر تجزیه شدن به وسیله آنزیم های گوارشی و آسیب اسیدها و املاح صفراوی و رادیکال های آزاد محافظت می کند و در جذب آهن به صورت دست نخورده بسیار موثر است.

3-2- مکانیسم جذب آهن لیپوزومال:

مکانیسم های جذب آهن در این فرم متعدد بوده و شامل موارد زیر است:

1. جذب ساده که باعث افزایش غلظت محتویات لیپوزوم ها در غشای روده شده که نهایتا توسط انتشار یا انتقال دهنده ها جذب می شوند.

2.اندوسیتوز و متعاقب آن، تجزیه غشای لیپوزومی توسط لیزوزوم های داخل سلولی

3.ادغام لیپید دولایه (غشای لیپوزومی) با غشای پلاسمایی و انتشار محتویات لیپوزوم به سیتوپلاسم

4.تبادل لیپیدها بین غشای لیپوزومی و غشای سلول ها که باعث ناپایداری غشای لیپوزومال و رهاسازی محتویات به فضای داخل سلولی می گردد.

همچنین براساس یک مطالعه in-vitro ( مطالعه در شرایط آزمایشگاهی)، امکان جذب مستقیم آهن لیپوزومال از سلول های M در پلاک های پایر نیز مطرح شده است.با این حال ، هنوز به درستی معلوم نیست کدام یک از مکانیسم های مطرح شده، سهم بیشتری در جذب آهن دارد. در مطالعات تجربی ، تجویز آهن لیپوزومال توانسته باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز ، هماتوکریت و مقادیر سرمی و کبدی آهن گردد.

3-3- مزایای آهن لیپوزومال:

1) جذب سریعتر و تکمیل ذخایر آهن: براساس مطالعات تجربی، مقادیر آهن در کبد بوسیله آهن لیپوزومال سریعتر از فرمولاسیونهای قبلی جبران می گردد. در مطالعات متعددی، نشان داده شده است که انکپسوله شدن آهن باعث بهبود جذب آن می گردد.

2) بدون ایجاد آسیب اکسیاتیو: براساس شواهد موجود، مصرف آهن لیپوزومال باعث کاهش مقادیر مالون دی آلدهید و افزایش سوپراکسید دسموتاز می گردد که می تواند در به حداقل رساندن آسیب اکسیداتیو احتمالی بسیار موثر باشد.

3) ثبات فیزیکی و ویژگی آزادشدن تدریجی: لیپوزوم ها دارای غشای دو لایه ای می باشند که باعث ثبات و پایداری بیشتر شده و حتی می تواند باعث رهاسازی تدریجی محتویات گردد که می تواند منجر به جذب بهتر محتویات شود.

تفاوت های آهن لیپوزومال با سایر فرم های خوراکی آهن در جدول زیر خلاصه شده است:

Ref:

• Medscape J Med. 2008; 10(12): 283.
• Open Journal of Obstetrics and Gynecology, 2018, 8, 993-1005